Het woord circadian is samengesteld uit de Latijnse woorden circa en dian en betekent ‘om en nabij de dag’. Het verwijst naar de ritmes in de natuur die gereguleerd worden door de zon. Hoewel taalkundig niet volledig  juist duiden wij met circadiaanse ritmes alle natuurlijke ritmes.

“De mens wandelt door de natuur, maar de natuur wandelt ook door de mens.”

De natuur en het ritme

Er zijn vele ritmes in de natuur, het dagritme van 24 uur, de maan(d) en de seizoenen zijn het duidelijkst maar er zijn veel meer natuurritmes.

• De dagcyclus is herkenbaar aan het ritme van licht en donker en is de rondgang van de aarde rond de zon.
• De maan(d) cyclus zien we in het bijzonder terug bij vrouwen in hun menstruele cyclus. Dit is de tocht van de maan rond de aarde die 29 ½ dag duurt.
• De jaarcyclus met seizoenen heeft te maken met de 365 dagen en 6 uur die de aarde nodig heeft om de rondgang rond de zon te volbrengen.

Geen plaats op aarde heeft hetzelfde ritme

De aarde draait om de zon in 365 dagen en het doet dit met een schuine stand van 23,5 graad op de verticale as. Het resultaat is een jaarlijkse verandering in licht, warmte, regenval en vochtigheid die we kennen als seizoenen. Er zijn weinig plaatsen op de aarde waar het hele jaar door dezelfde weer condities gelden.

De cyclus van licht-donker gedurende de dag en nacht geeft het dagelijkse ritme en het seizoenritme het beste weer. De lengte van de dag (licht) wordt ook wel de fotoperiode wordt genoemd en is een duidelijke indicatie van de tijd van het jaar. In de zomer zijn in Nederland en het noordelijk halfrond de dagen langer dan in de winter.

De afstemming van de levenscyclus aan de omgeving kan zó nauwkeurig zijn, dat een paar dagen verschil voor sommige diersoorten het verschil kan maken tussen leven en dood.

“Alle planten en dieren, inclusief de mens, leven op de melodie die gespeeld wordt door de instrumenten ‘licht’ en ‘voedsel’.”

Biologische klok en gezondheid

In alle organismen wordt de ritmiek verzorgd door de zogenaamde biologische klok.
Bij mensen en andere zoogdieren bevindt deze klok zich in de hypothalamus in een speciale groep cellen genaamd SCN (Supra Chiasmatische Nuclei).

Het circadiaans ritme is af te lezen aan de lichaamstemperatuur en de hormoonproductie.

Onafhankelijk van rust of activiteit beinvloedt het circadiaans ritme de lichaamstemperatuur.
Bij mensen is de lichaamsklok verantwoordelijk voor de kerntemperatuur van het lichaam. Het stijgt gedurende de dag en gaat ‘s-avonds en in de nacht naar beneden. Deze veranderingen bepalen de slaap-waak cyclus en controleren de belangrijke regulerende functies die onze fysiologie, emoties, gedrag en cognitief vermogen bepalen.

Ontregelingen van ons circadiaans ritme zijn sterk verbonden met (mentale) ziekte, slaapproblemen en bijvoorbeeld een jetlag.

Hormonen en het circadiaanse ritme

Een belangrijke rol in het circadiaans ritme is weggelegd voor het hormoon melatonine dat ‘s nachts (donker) het hoogst is en door de verlaging van onze lichaamstemperatuur ons metabolisme vertraagt. Naarmate het melatonine niveau in het bloed stijgt, daalt de lichaamstemperatuur.

Onze schildklierhormonen, stresshormoon(cortisol), testosteron en serotonine zijn ’s nachts het laagst en overdag het hoogst. Zo bevindt zich ’s morgens 2 maal zo veel cortisol in het bloed als ’s avonds.

Andere hormonen zoals het groeihormoon en prolactine hebben ’s nachts het hoogste niveau omdat dit hormonen zijn die tijdens onze slaap het lichaam ‘reviseren’. Dat geldt in het bijzonder voor ons afweersysteem. Zo is ons lichaam weer in optimale conditie voor de volgende dag. Dit proces verloopt alleen goed bij een goede slaap van minimaal 7 uur.

De jaarcyclus en vitamine-D

Ook is er een duidelijke jaarcylcus die gerelateerd is aan de zon. Zo zien we dat op het noordelijk halfrond ter hoogte van Nederland, vitamine-D (de ‘zonneschijnvitamine’) in september het hoogste niveau heeft terwijl in maart het laagste pijl wordt bereikt.

Afwijkingen van natuurlijke ritmes kunnen vergaande gevolgen hebben voor onze gezondheid. Zo kan er, afhankelijk van het tijdstip van inname, een duidelijk verschil zijn in de werking van medicijnen en toxinen.

Ruim 100 lichaamsfuncties afhankelijk van circadiaans ritme

Voor mensen geldt dat er meer dan 100 lichaamsfuncties en gedragingen zijn die circadiaanse ritmes volgen. We noemen als voorbeelden: bloeddruk, hartslag, eetlust, afgifte van hormonen en voedselverteringsenzymen, ontgifting en de lichamelijke reactie op medicatie.

“De rotatie van de aarde onderwerpt ieder organisme aan een dagelijkse cyclus van 24 uur. Daarnaast zorgt de rotatie van de aarde om de zon ervoor dat ieder organisme beïnvloed wordt door de seizoenen.”

Be Sociable, Share!

•